غلبه بر موانع شیردهی در نوزادان مبتلا به زردی

زردی نوزادی عارضه عمدتا خوش خیم و شایعی است که بعلت افزایش میزان رنگدانه زرد بیلی روبین در خون و در نتیجه زرد شدن پوست و مخاط دیده می شود. در هفته اول تولد حدود ۶۰% نوزادان رسیده و ۸۰% نوزادان نارس به آن مبتلا می گردند و چون این حالت یک روند طبیعی و معمولا خود بهبود یابنده دارد آن را زردی فیزیولوژیک می گویند. البته موارد کمی هم هستند که علل غیر طبیعی داشته و نیاز به بررسی دقیق جهت تشخیص و درمان بر اساس علل آنها دارند که زردی پاتولوژیک نامیده می شوند. نوع سوم زردی است که در میان حدود ۲% نوزادانی که با شیر مادر تغذیه شده و از هر جهت سالم هستند دیده می شود که Breast Milk Jaundice نامیده می شود. در این گروه میزان زردی از محدوده زردی طبیعی تجاوز کرده ولی هیچ گونه علت غیر طبیعی ثابت شده ای هم برای آن یافت نمی شود و در واقع یک زردی فیزیولوژیک تشدید یافته یا طولانی شده می باشد. زردی تشدید یافته هشداری است مبنی بر اینکه تغذیه در نوزاد بخوبی صورت نگرفته است. سامان دادن تغذیه مطلوب با شیر مادر می تواند این زردی را به کمترین میزان کاهش دهد.

با توجه به اینکه سطوح بالای بیلی روبین می تواند منجر به طیفی از آسیب مغزی شامل یک اختلال جزئی تا آسیبهای شدید دائمی مغز و حتی مرگ نوزاد شود، آگاهی مادران و اطرافیان مادر از چگونگی ایجاد زردی طبیعی و غیر طبیعی و بخصوص زردی ناشی از شیر مادر ضروری است. از آنجا که زردی فیزیولوژیک و پاتولوژیک نوزاد هیچگونه ارتباط و تداخلی با تغذیه از شیر مادر ندارند، در اینجا تنها به زردی ناشی از شیر مادر می پردازیم که خود به دو نوع زودرس و دیررس تقسیم می شود:

در نوع زودرس، نوزادان مبتلا به زردی چون این زردی ناشی از نحوه تغذیه نوزاد با شیر مادر است آن را Breastfeeding Jaundice می نامند که بین روزهای دوم تا پنجم تولد شروع می شود. علت آن دریافت دیر هنگام و ناکافی شیر مادر و در نتیجه کاهش دریافت کالری و ایجاد کم آبی در نوزاد است. ضمنا چون با دریافت کمتر کالری، دفع مکونیوم ( قیر، یا مدفوع روزهای اول تولد ) هم که مملو از بیلی روبین یا همان رنگدانه زردی است در نوزاد با تأخیر صورت می گیرد، مقادیر زیادی از آن جذب خون شده و باعث بالا رفتن سطح این ماده در خون می گردد. بنابراین اگر تغذیه با شیر مادر در ساعات اولیه تولد شروع گردد و ضمن هم اطاقی مادر و نوزاد شیردهی از هر دو پستان ۱۰ تا ۱۲ بار در شبانه روز بر اساس تقاضای نوزاد ادامه یابد و آب یا آب قند و غیره به نوزاد داده نشود، کاهش وزن و کم آبی در نوزاد کمتر شده و بالا رفتن سطح زردی خون اتفاق نمی افتد.

در نوع دیررس، پیدایش زردی را به خود شیر مادر نسبت میدهند و لذا به آن Breast Milk Jaundice می گویند. هرچند محققان مواد و فاکتورهای مختلفی در شیر مادر را بعنوان عوامل مسئول در این زردی مطرح کرده اند ولی بررسی ها نقش این مواد را به روشنی مشخص نکرده اند. زردی در نوزادان مبتلا از روز پنجم تا دهم بعد از تولد به سرعت افزایش می یابد و در پایان هفته دوم به حد اکثر خود می رسد. این میزان زردی حدود دو هفته ثابت می ماند و سپس عرض ۳ تا ۱۰ هفته تدریجا به میزان طبیعی برمیگردد.

در نوزاد مبتلا به زردی دیررس، نخست باید با معاینه کامل نوزاد توسط پزشک و انجام آزمایشات، احتمال موارد غیر طبیعی ( پاتولوژیک ) زردی را بررسی نمود. در صورتی که حال عمومی نوزاد خوب و وزن گیری او مناسب بوده و آزمایش ها نیز طبیعی باشد، میتوان با اطمینان خاطر تغذیه با شیر مادر را ادامه داد. درمواردی که میزان زردی خیلی بالاست ضمن ادامه تغذیه با شیر مادر و آزمایش مکرر سطح بیلی روبین، در صورت لزوم میتوان از نور درمانی ( Phototherapy ) برای کاهش میزان زردی استفاده کرد. در نهایت اگر میزان زردی بسیار بالا رفته و به مرز نیاز به تعویض خون ( Exchange Transfusion ) به منظور جلوگیری از آسیب های جدی مغز نزدیک شود، نور درمانی همراه با قطع موقت دو تا سه روزه شیر مادر می تواند میزان زردی را سریعا به حد طبیعی کاهش داده و شروع دوباره تغذیه با شیر مادر معمولا باعث افزایش مجدد زردی نخواهد شد.

توجه به این نکته بسیار مهم است که در مدت قطع موقت شیر مادر، فرمولا را باید با قاشق یا قطره چکان ( نه با بطری ) به نوزاد داد زیرا تمایل به مکیدن بطری در نوزاد، میتواند شیردهی دوباره از پستان مادر را با چالش همراه سازد.

مجله سیب در مقاله ای دیگر به بررسی غلبه بر موانع شیر دهی به نوزادان در خطر یا مبتلا به کاهش یا افزایش قند خون نیز پرداخته است.

دکتر مسیح معرف – متخصص اطفال

Breastfeeding Update for the Pediatrician, Pediatric Clinic of North America, Feb 2013, Volume 60, Issue 1 –
Jaundice Associated with Breastfeeding, Nelson Textbook of Pediatrics, 21th Edition, 2019, Part XI, Chapter 123.4 –

سایت مینی نینی mini-nini.com همواره در جهت ارتقا سطح علمی مادران میکوشد و مطالب مناسب حوزه مادر و کودک را از سایت های مختلف برای شما عزیزان گردآوری می نماید